Za rok na terenie całej (poza Krakowem) Małopolski obowiązywać będzie zakaz użytkowania kotłów i pieców na węgiel lub drewno, które nie spełniają norm emisyjnych co najmniej klasy 3 według normy PN-EN 303-5:2012. Tymczasem tempo wymiany urządzeń grzewczych jest niskie i stanowi około 20% oczekiwanego tempa realizacji planowanych przedsięwzięć
Od 1 stycznia 2023 r. gminy stosując mandaty i kary administracyjne będą egzekwować zakaz użytkowania urządzeń, które nie posiadają oznaczeń wskazujących właściwą ich klasę. Tymczasem, analizując statystyki obrazujące postęp eliminowania uciążliwych pieców i kotłów, a także wyniki pomiarów jakości powietrza wydaje się, że wiele gmin nie poinformowało wystarczająco o tym fakcie swoich mieszkańców.
Bazując na statystykach Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego w roku 2020 ilość urządzeń grzewczych, które należy wymienić szacowano na poziomie 420 500. Ocenia się też, że największą grupę stanowią urządzenia pozaklasowe, które należy wymienić do końca roku 2022. Tak więc by zgodnie z założeniami programu „Czyste Powietrze” rozwiązać problem jego jakości należy wymieniać rocznie około 50 tysięcy wysokoemisyjnych urządzeń. Tymczasem w ciągu trzech lat mieszkańcy Małopolski złożyli w ramach programu „Czyste Powietrze” blisko 29 tysięcy wniosków o dofinansowanie, co stanowi około 20% oczekiwanego tempa realizacji planowanych przedsięwzięć (Czyste powietrze – Krakowski Alarm Smogowy).
Pomimo łagodnych sezonów grzewczych wyniki pomiarów jakości powietrza wyraźnie wskazują, że w wielu małych gminach uciążliwe urządzenia dominują w lokalnej energetyce grzewczej. Obrazuje to poniższy wykres.
Jak widać w Krakowie, gdzie dominuje emisja komunikacyjna, różnice stężeń zanieczyszczeń pomiędzy porą dzienną a nocną są dużo mniejsze niż w Suchej Beskidzkiej (typowa gmina o zaniedbanej energetyce grzewczej), gdzie wieczorem rozpoczyna się spalanie paliw stałych w kotłach i piecach. Jeszcze większe różnice na niekorzyść zaniedbanych energetycznie gmin występują w odniesieniu do bardzo szkodliwych dla zdrowia wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych.
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska rozpoczął w 2016 r. kontrole gmin pod kątem realizacji zadań, egzekwując głównie stopień redukcji emitowanych do powietrza zanieczyszczeń. Do roku 2020 ukarano 79 gmin. W roku 2021 do ukarania kwalifikuje się blisko 30 gmin.
Sytuacja wymaga coraz bardziej stanowczych działań ze strony gmin w stosunku do swoich mieszkańców. Zanim jednak rozpocznie się egzekwowanie nakazów i zakazów należy poinformować właścicieli budynków mieszkalnych o terminowych zobowiązaniach i poprzez ekodoradców udzielić im pomocy przy składaniu wniosków o dofinansowanie termomodernizacji i wymiany urządzeń grzewczych.
Dostrzegając potrzebę zmobilizowania do sprawniejszego działania służb odpowiedzialnych za poprawę jakości powietrza, Marszałek Województwa i Małopolski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska wystąpili do wójtów, burmistrzów i prezydentów z apelem o przygotowanie się do obowiązków wynikających z Programu ochrony powietrza dla województwa małopolskiego .